"Het is bijna lachwekkend hoe wit de meeste publieksfilms in ons land zijn"

In een wereld zonder Zoom had dit gesprek nooit plaatsgevonden. Regisseur Hans Herbots (52) belt in vanuit Thailand, waar hij de laatste draaidagen van zijn Engelstalige tv-serie The Blue afwerkt. De Belgische actrice Babetida Sadjo (38) spreekt ons dan weer toe vanop vakantie in Portugal. Maar de film waarover we hen aan de tand voelen, is fundamenteel verankerd in België, in het nationale trauma van ons koloniale verleden.

In Ritueel gebruikt Herbots een mysterieuze afgehakte hand op de Brusselse kanaalbodem als vertrekpunt voor een misdaadthriller met onverwachte dieptes. Luitenant Kiki Schelfthaut (Marie Vinck) ziet in de gruwelijke vondst het werk van Ombayi (gespeeld door Sadjo) en haar radicale protestbeweging JPPC: kappen zij witte handjes als vergelding voor de koloniale wreedheden in Congo? Ritueel is een verfilming van een boek van de Britse succesauteur Mo Hayder. De vele verwijzingen naar de Belgische geschiedenis werden door Herbots, scenarist Carl Joos en producent Peter Bouckaert toegevoegd.

“Met De behandeling adapteerden Carl en ik in 2014 al eens een boek van Mo Hayder”, vertelt Herbots. “We probeerden die film eerst in het Verenigd Koninkrijk te ontwikkelen, maar toen dat vastliep, verplaatsten we het verhaal van Londen naar België. Dat bleek uiteindelijk een goede zaak, want het boek gaat over kindermisbruik en daar hebben we in ons land helaas een geschiedenis mee. Daardoor hebben we uiteindelijk een film gemaakt die dichter bij onszelf stond. Nu wilden we hetzelfde doen met The Ritual: het boek naar Brussel verplaatsen en de geschiedenis van ons land erin verwerken. We hebben het verhaal vrij ingrijpend veranderd.”

BLACK LIVES MATTER

Nog meer veranderingen volgden in de zomer van 2020, toen het scenario eigenlijk al afgewerkt was. De Black Lives Matter-protesten domineerden het nieuws, waardoor Herbots en Joos zich verplicht zagen om vlak voor de opnames terug te keren naar de schrijftafel.

“De protestacties van Ombayi en de JPPC voelden plots niet meer radicaal genoeg aan in vergelijking met de realiteit. De Black Lives Matter-beweging heeft ons een finaal duwtje in de rug gegeven om de film nog meer uitgesproken politiek te maken en dieper na te denken over het onderwerp. We beseften bijvoorbeeld dat het niet alleen moest gaan over de gevolgen van wat Leopold II in Congo heeft gedaan, maar ook over wat er vandaag allemaal misgaat: hoe bedrijven en machthebbers het koloniale verleden blijven misbruiken om zichzelf te verrijken. Het is een heel ingewikkeld thema dat veel breder gaat dan alleen het neerhalen van standbeelden. Die nuances wilden we zeker in de film verwerken, nadat Black Lives Matter op gang gekomen was.”

Toch blijft Ritueel in de eerste plaats een entertainende publieksfilm. Het was een moeilijke evenwichtsoefening om daarin zo’n gewichtig thema te verwerken, zegt Herbots. “Ik wilde zeker niet het verwijt krijgen dat we zo’n belangrijk onderwerp als behangpapier gebruikten. We wilden heel precies zijn in wat we vertelden. We hebben veel gepraat over Ombayi: is ze nu een activiste of een terroriste? Aan welke kant staat ze? Dat soort denkoefening hebben we voor elk personage gemaakt. We deelden iedereen in op twee assen: is het personage schuldig of niet schuldig, goed of slecht? Er mocht niet te veel ruimte voor interpretatie zijn. Zonder natuurlijk in extremen of clichés te vervallen, maar we wilden wel zeker zijn dat alles op de juiste manier verteld werd, en met veel respect.”

DIEPE GEKWETSTHEID

Die benadering heeft volgens Sadjo een evenwichtige, niet nodeloos politiek correcte film opgeleverd. “Ik was op voorhand een beetje bang dat alle zwarte personages alleen maar als goed en nobel zouden worden afgeschilderd en alle witte personages als schurken. Maar het is veel complexer en genuanceerder geworden. Ze zijn allemaal door en door menselijk. En wat ik heel mooi vond, is dat je bij personages als Ombayi duidelijk hun pijn voelt. Ze handelen vanuit een diepe gekwetstheid, door wat er in het verleden is gebeurd en door het onrecht dat je als zwarte persoon ziet en meemaakt. Dat is een pijn die ik bij mezelf herkende.”

Ritueel is niet alleen een van de weinige Vlaamse publieksfilms die aan de slag gaan met ons koloniale verleden, het is ook gewoon een van de weinige Vlaamse publieksfilms die zwarte acteurs een prominente plaats geeft. “Het is bijna lachwekkend hoe wit commerciële films in ons land zijn”, zegt Sadjo. “Soms vraag ik me af hoeveel talent je als zwarte acteur moet hebben voordat je erkend wordt en een volwaardige plaats krijgt. En dat geldt evengoed voor Aziatische acteurs.”

Dat een film als deze ook beter door een zwarte regisseur gemaakt zou worden, wil Sadjo dan weer niet gezegd hebben. “Een zwarte regisseur zou dit verhaal misschien anders vertellen, maar het zou niet per se interessanter zijn. Ik vind het heel gevaarlijk om filmmakers te beperken in wat ze wel en niet mogen vertellen. Het is juist goed dat Hans zich waagt aan dit soort verhaal - er zijn veel witte regisseurs die dat niet aandurven, net omdat ze weten dat het hen op kritiek kan komen te staan. De juiste oplossing is om meer kansen te geven aan niet-witte regisseurs. Maar in plaats daarvan is men nu vooral bezig met bepaalde deuren te sluiten. Daar moeten we ons tegen verzetten, vind ik.”

LIEVEN TRIO - De Morgen